«ده بالا»؛ نگین سبز کویر در دامنه های یزد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: روستای ده بالا، از توابع شهرستان تفت در استان یزد، با طبیعتی بکر، معماری سنتی، فرهنگ ریشه‌دار و مردمانی مهمان‌نواز، که به یکی از مقاصد محبوب گردشگران به‌ویژه در فصل تابستان تبدیل شده است.

طبیعتی متفاوت در بام یزد

ده بالا در حدود ۴۵ کیلومتری جنوب غربی شهر یزد و در ارتفاعی بیش از ۲۶۰۰ متر از سطح دریا قرار گرفته است، این موقعیت جغرافیایی باعث شده که این روستا از اقلیم متفاوتی نسبت به سایر نقاط استان یزد برخوردار باشد، آب‌وهوای مطبوع در بهار و تابستان، و زمستان‌هایی سرد و پوشیده از برف، جلوه‌ای چهارفصل به این منطقه بخشیده است.

در روزهای گرم سال، ده بالا میزبان هزاران گردشگر، کوهنورد و علاقه‌مند به طبیعت است، که عمدتاً از شهرهای کویری و گرم استان یزد هستند، جمعیت روستا در تابستان چند برابر می‌شود و خانه‌های محلی، اقامتگاه‌های بوم‌گردی و باغ‌ویلاهای شخصی، پناهگاه مسافران گرماگریز می‌شوند.

روایت شهید رئیسی از سفر به ده‌بالا

پوشش گیاهی غنی و گیاهان دارویی کمیاب

ارتفاعات اطراف روستا و دره‌های سرسبز آن، زیستگاه گونه‌های متنوعی از گیاهان دارویی و خوراکی‌اند، آویشن، بومادران، بنفشه، اسطوخودوس، گلپر، انغوزه، گون و صدها نوع دیگر از گیاهان کوهی، نه‌تنها زینت‌بخش طبیعت اطراف روستا هستند، بلکه در درمان‌های سنتی، عطرسازی، آشپزی و صنایع‌دستی نیز کاربرد دارند.

در کنار آن، باغ‌های گردو، بادام، زردآلو، سیب و گل محمدی، بخشی از اقتصاد خانوارهای روستایی را تأمین می‌کنند هرچند چرخه فرآوری و تولید ارزش افزوده برای این محصولات متأسفانه تقریباً معیوب است. آئین گلاب‌گیری در فصل بهار نیز یکی از جذاب‌ترین جلوه‌های زندگی بومی این منطقه است که هر سال گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند.

تاریخ، فرهنگ و هویت

ده بالا تنها به‌خاطر طبیعتش معروف نیست؛ بلکه پیشینه تاریخی و فرهنگی آن نیز قابل توجه است، مسجد جامع، حسینیه، زینبیه، آسیاب‌های قدیمی، قبرستان تاریخی، قدمگاه باغستان و چشمه‌های دیرینه‌ای همچون چشمه جانبرازان و طزرجان، گویای قدمت و اصالت این روستا هستند.

مطالعات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که قدمت سکونت در این منطقه به بیش از چند صد سال می‌رسد و قنوات و آسیاب‌های آبی قدیمی، نشانه‌ای از تمدنی پیشرفته و پایدار در این سرزمین است، برخی از این بناها همچون مسجد جامع و آسیاب‌های قدیمی، در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌اند و زیر نظر سازمان میراث فرهنگی حفاظت می‌شوند.

کوه، چشمه و دره‌های دست‌نخورده

ده بالا در مسیر یکی از معروف‌ترین مسیرهای صعود به قله شیرکوه قرار دارد. ارتفاعات اطراف، چشمه‌های طبیعی و دره‌هایی مانند مورن، سیرک و دره گیسان، فرصتی بی‌نظیر برای کوهنوردی، طبیعت‌گردی و تجربه کمپینگ در دل کوهستان به شمار می‌آیند. این ویژگی باعث شده گروه‌های کوهنوردی از سراسر کشور، ده بالا را به‌عنوان یکی از مقاصد اصلی صعودهای تابستانه خود انتخاب کنند.

آداب و آئین‌های بومی

مردم ده بالا دارای فرهنگی اصیل، بر پایه همبستگی، دین‌مداری و سنت‌گرایی هستند. آئین‌های مذهبی به‌ویژه در ایام محرم و صفر، همچون نخل‌گردانی، تعزیه و سوگواره‌های آئینی، با شور خاصی برگزار می‌شود و زنان نقش مهمی در حفظ فرهنگ سنتی دارند؛ از تهیه نان‌های محلی، شیرینی‌های سنتی چون قطاب و باقلوا گرفته تا تولید گیوه و عرقیجات گیاهی. زبان مردم فارسی با گویش محلی تفتی است و بسیاری از مفاهیم، اشعار و ضرب‌المثل‌ها در میان نسل‌ها منتقل شده‌اند.

زیرساخت‌ها و چالش‌های توسعه

افزایش جمعیت فصلی روستا، فشار مضاعفی بر منابع آب، برق و زیرساخت‌های عمومی وارد می‌کند. با اینکه گازرسانی، بهسازی معابر و ایجاد زیرساخت‌های گردشگری در سال‌های اخیر انجام شده، اما هنوز چالش‌هایی همچون کمبود خدمات درمانی، حمل‌ونقل عمومی ناکافی و مدیریت پسماند باقی‌مانده است.

از طرفی، ساخت‌وسازهای بی‌رویه و بدون نظارت کافی، بافت بومی را در معرض تهدید قرار داده که این امر نیازمند برنامه‌ریزی هوشمندانه برای حفظ میراث معماری روستا است.

وزارت میراث فرهنگی و اداره کل گردشگری استان یزد برنامه‌های متعددی برای ارتقای امکانات زیرساختی ده بالا اجرا کرده‌اند. از جمله این اقدامات می‌توان به احداث کمپ‌های گردشگری، نصب تابلوهای راهنما، بهسازی مسیرهای دسترسی و آموزش جوامع محلی برای ارائه خدمات گردشگری اشاره کرد.

توسعه پایدار با تکیه بر گردشگری مسئولانه

ده بالا، به‌واسطه موقعیت جغرافیایی خاص، منابع طبیعی غنی، فرهنگ سنتی زنده و تجربه موفق بوم‌گردی، می‌تواند به الگویی ملی در توسعه روستاهای کوهستانی تبدیل شود. توسعه پایدار در این روستا مستلزم سرمایه‌گذاری هوشمندانه در زیرساخت‌ها، آموزش گردشگری مسئولانه، حفظ منابع طبیعی و حمایت از تولیدات محلی است.

بر اساس گزارش‌های رسمی، توسعه گردشگری پایدار در ده بالا سبب افزایش درآمد خانوارهای روستایی، حفظ محیط زیست و تقویت فرهنگ محلی شده است، این موفقیت می‌تواند الگویی برای سایر روستاهای کوهستانی کشور باشد.