نگاهی به قلعه شمیران ایوان از دوره ساسانیان تا صفویه با معماری نظامی

حبیب‌الله محمودیان درباره قلعه تاریخی شمیران در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: این اثر تاریخی بر روی صخره‌ای مشرف به رودخانه مرزی کنگیر در بخش زرنه، در فاصله‌ای حدود سه کیلومتری روستای سرتنگ ایوان قرار دارد، موقعیت خاص قلعه در زاگرس مرکزی و مشرف بودن آن به این رودخانه، از جمله عوامل مؤثر در ساخت و بقای آن بوده است.

وی با بیان اینکه این قلعه از دوران ساسانی تا پایان دوره صفوی پابرجا بوده است، افزود: قلعه شمیران از سه طرف به رودخانه کنگیر محدود شده و تنها از سمت جنوب دارای دسترسی خشکی است، این موقعیت باعث شده است که قلعه به‌عنوان یک دژ تدافعی مستحکم در منطقه عمل کند.

این باستان‌شناس ادامه داد: این بنا دارای پنج برج دیده‌بانی است که یکی از آن‌ها در درگاه ورودی و چهار برج دیگر در چهارگوشه آن قرار گرفته‌اند، ابعاد کلی سازه ۱۴ متر در ۷ متر است و سقف آن امروزه ویران شده است.

وی با اشاره به مصالح به‌کاررفته در ساخت این سازه تاریخی گفت: قلعه شمیران با استفاده از لاشه‌سنگ و ملات گچ نیم‌پخته‌ نیم‌کوب ساخته شده است. فرم بیضی‌شکل بارو و برج‌های مدور، نشان از شیوه‌ای خاص در معماری نظامی این دوره دارد.

محمودیان یادآور شد: بررسی‌های اولیه این اثر برای نخستین‌بار در سال ۱۳۸۰ انجام شد و در تاریخ ۲ آذر ۱۳۸۲ با شماره ۸۴۵۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

وی درباره معماری تدافعی قلعه تصریح کرد: برج‌های قلعه به شکل مدور و در فواصل نامنظم ساخته شده‌اند، در مورد رواج برج‌های مدور در معماری ایران، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد، گیرشمن بر این باور است که تا پیش از قرن سوم میلادی، معماران ایرانی از برج‌های مدور استفاده نمی‌کردند و این شیوه از دوره ساسانی به کار گرفته شد.

این دانش‌آموخت باستان‌شناسی پیش از تاریخ افزود: برخلاف دیدگاه گیرشمن، دیاکونف معتقد است برج‌های مدور و نیم‌بیضی شکل از اواخر دوره اشکانی رواج یافتند، کاوش‌های صورت‌گرفته در قلعه یزدگرد که دارای برج‌های مدور بوده و به دوره اشکانی نسبت داده شده، نظریه دیاکونف را تقویت می‌کند.

وی اضافه کرد: برج‌های نیمه‌گرد در قلعه‌های دوره ساسانی معمولاً جلوتر از دیوار دفاعی و در فاصله‌ای نزدیک به هم ساخته می‌شده‌اند، این ویژگی علاوه بر افزایش قدرت تدافعی، موجب استحکام و زیبایی بیشتر قلعه‌ها ‌شده است.

انتهای پیام