گنجینه‌ای در انتظار احیا/«میقان» تشنه گردشگری مسئولانه
اما، علیرغم ارزش‌های اکولوژیکی منحصربه‌فرد و تنوع زیستی خیره‌کننده، فقدان زیرساخت‌های مناسب، بی‌توجهی به گردشگری مسئولانه و عدم بهره‌برداری بهینه از این پتانسیل‌ها، این جاذبه رنگارنگ را از جایگاه شایسته‌اش در صنعت گردشگری محروم کرده است. از طرفی، میقان قبل از اینکه هویتی تحت عنوان ظرفیت گردشگری داشته باشد، یک ذخیره طبیعی تاریخی است و فرا رسیدن هفته محیط زیست و انتخاب شعار «حفاظت از تالاب‌ها تا شکوفایی دریاها» برای امروز، یکشنبه ۱۸ خرداد، فرصت مناسبی برای یادآوری ظرفیت‌های این زیستگاه ارزشمند است که در این گزارش با تمرکز بر ظرفیت گردشگری این تالاب انجام شده است.
مدیرعامل یکی از تشکل‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه گردشگری، با تشریح چالش‌های تالاب میقان و ظرفیت‌های مغفول گردشگری اراک، راهکارهایی برای احیای این گنجینه‌های طبیعی و فرهنگی ارائه می‌دهد.
هما داوری، در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: تالاب میقان اراک، از ارزش‌های اکولوژیکی منحصربه‌فردی در سطح کشور برخوردار است و سالانه گردشگران داخلی و حتی خارجی را به خود جذب می‌کند، اما متاسفانه مردم اراک نتوانسته‌اند به خوبی از این مزیت استفاده کنند و فرزندان این شهر نیز از این فرصت محروم مانده‌اند.
ضرورت استحکام‌بخشی برج پرنده‌نگری میقان
وی با اشاره به وضعیت برج پرنده‌نگری تالاب میقان و چالش‌های گردشگری این منطقه اظهار کرد: برج پرنده‌نگری تالاب میقان در ابتدا به منظور نظارت و پایش تالاب ساخته شد، اما به دلیل فقدان استحکام کافی، از کاربری اصلی خود فاصله گرفت. این برج ابتدا به محل رهاسازی پرندگان تبدیل شد و سپس با گسترش آموزشگاه‌های گردشگری و پرنده‌نگری، برای آموزش در این حوزه مورد استفاده قرار گرفت.
داوری با اشاره به ضرورت استحکام‌بخشی این برج، اظهار کرد: متأسفانه تاکنون هیچ اقدامی در این زمینه انجام نشده است. در روز ۱۵ آبان سال گذشته، همزمان با روز درنا، مطالبه جدی برای بهسازی و استحکام‌بخشی برج مطرح شد و وعده‌هایی برای تحقق این امر داده شد، اما این وعده‌ها به سرانجام نرسید. به همین دلیل، تشکل‌های مردم‌نهاد به مطالبه‌گری مردمی و رسانه‌ای روی آوردند.
وی افزود: در همین راستا، اقداماتی نظیر نصب بنر در تالاب، جمع‌آوری امضا و صدور بیانیه‌ای از سوی تشکل‌های مردم‌نهاد انجام شد. این اقدامات نشان‌دهنده خواست جمعی مردم برای احیای گردشگری پایدار در تالاب میقان است.
گردشگری غیرمسئولانه در میقان
داوری گفت: در تالاب میقان با گردشگری غیرمسئولانه و رفتارهای غیراخلاقی نسبت به طبیعت و تردد بی‌رویه خودروها مواجه هستیم و هیچ نظارتی بر این مسائل وجود ندارد.
وی افزود: وقتی تشکل‌ها تورهای مسئولانه پرنده‌نگری یا برنامه‌های جمع‌آوری زباله برگزار می‌کنند، متولیان مانع می‌شوند و حتی از فعالیت‌هایی مانند دوچرخه‌سواری جلوگیری می‌کنند، اما در برابر رفتارهای غیرمسئولانه سکوت اختیار شده است. چرا متولیان مانع رفتارهای مخرب نمی‌شوند و ساماندهی لازم را انجام نمی‌دهند؟ نظارت جدی‌تر و حمایت از گردشگری مسئولانه در این منطقه ضرورت جدی دارد.
وی همچنین به تدوین «برنامه جامع مدیریت زیست‌بوم تالاب» اشاره کرد و گفت: این برنامه با مشارکت تمامی ذی‌نفعان، از روستاییان حاشیه تالاب تا استانداری و با محوریت گردشگری مسئولانه تهیه شده است. این سند بالادستی هرچند مصوب شده، اما علیرغم گذشت سال‌ها همچنان اجرایی نشده است.
وی در ادامه هشدار داد که تالاب میقان تحت تأثیر تهدیداتی نظیر پساب فاضلاب، بهره‌برداری ناپایدار از معادن املاح و مشکلات حوضه آبریز قرار دارد.
تهدیداتی در کمین میقان
داوری در خصوص زیرساخت‌های مورد نیاز در این تالاب گفت: نیازهایی نظیر ایجاد مسیرهای محدودشده برای تردد، مرکز بازدیدکنندگان، طرح‌های پژوهشی، استحکام‌بخشی و تجهیز برج پرنده‌نگری و راه‌اندازی مسیرهای اختصاصی در این منطقه، وجود دارد. این مسیرها باید به گونه‌ای طراحی شوند که حتی پای انسان روی خاک تالاب قرار نگیرد.
وی تاکید کرد: گردشگری مسئولانه تنها نسخه نجات تالاب میقان از این آسیب‌هاست و می‌تواند این منطقه را به سمت توسعه پایدار هدایت کند.
ضرورت توجه به پتانسیل های اراک برای توسعه گردشگری پایدار
این فعال حوزه گردشگری در بخش دیگری از این گفت‌وگو به تشریح ظرفیت‌های مغفول گردشگری شهر اراک و استان مرکزی پرداخت و خواستار توجه بیشتر مسئولان به این پتانسیل‌ها برای توسعه گردشگری پایدار شد.
وی با اشاره به جاذبه‌های مذهبی و متبرک اراک اظهار کرد: اماکنی نظیر بقعه پیر مرادآباد از جاذبه‌های معنوی و فرهنگی اراک هستند که تاکنون مورد توجه جدی قرار نگرفته‌اند. علاوه بر این، طبیعت بکر، حیات وحش و تنوع زیستی منحصربه‌فرد اراک، از جمله مزیت‌های برجسته این شهر در حوزه گردشگری به شمار می‌رود.
داوری با اشاره به ظرفیت‌های کویر میقان نیز، گفت: این منطقه میزبان انواع خزندگان، جانوران کویری و گیاهان خاص است که به‌عنوان جاذبه‌های توریستی طبیعی، پتانسیل بالایی برای جذب گردشگر دارند. ظرفیت‌های طبیعی و تاریخی اراک با برنامه‌ریزی مناسب می‌توانند به یکی از نقاط قوت گردشگری اراک تبدیل شوند.
وی گفت: بازار تاریخی اراک، مقبره‌های آقا نور، آقا سلطان، قبرستان کهنه و مقبره حاج آقا محسن عراقی از نظر تاریخی، معماری و وقایع مرتبط، ظرفیت بالایی برای بهره‌برداری در حوزه گردشگری دارند. این اماکن می‌توانند با معرفی مناسب و ایجاد زیرساخت‌های لازم به مقاصد جذاب برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شوند.
داوری در ادامه، کوه‌ها و غارهای اطراف اراک را از دیگر مزیت‌های گردشگری این منطقه دانست و گفت: این جاذبه‌ها می‌توانند با برنامه‌ریزی مناسب، به‌عنوان مقاصد طبیعت‌گردی و ماجراجویی مورد استفاده قرار گیرند.
وی با اشاره به ظرفیت‌های گردشگری صنعتی اراک، اظهار کرد: کارخانه‌های معتبری نظیر آذرآب، ماشین‌سازی و آلومینیوم‌سازی پتانسیل بالایی برای قرار گرفتن در مسیر گردشگری صنعتی دارند. این اماکن می‌توانند با معرفی صحیح، به‌عنوان بخشی از جاذبه‌های مدرن اراک مطرح شوند.
داوری به ظرفیت‌های گردشگری اراک در فصل تابستان نیز اشاره کرد و گفت: دریاچه مودر و دریاچه پارک شهر که به‌صورت دائمی آب دارند، بهترین مکان برای توسعه فعالیت‌های گردشگری و تفریحی هستند، اما متأسفانه تاکنون از این ظرفیت‌ها استفاده‌ای نشده است. این دریاچه‌ها پتانسیل بالایی برای آموزش و توسعه ورزش قایقرانی دارند، به‌ویژه با توجه به وجود تیم‌های قایقرانی توانمند و قهرمانان این رشته در استان مرکزی، که یک مزیت در این حوزه هستند.
وی تصریح کرد: با سرمایه‌گذاری در این حوزه، می‌توان استعدادهای جدید را پرورش داد و سرمایه‌های انسانی و اقتصادی استان را تقویت کرد. همچنین منطقه مودر یک مقصد بالقوه برای ایجاد اسکله و تبدیل شدن به یک منطقه تفریحی، گردشگری و آموزشی قایقرانی است.
داوری بر ضرورت هم‌افزایی بین‌بخشی در حوزه گردشگری تاکید کرد و گفت: طرح‌های اثبات‌شده در حوزه گردشگری، به‌ویژه در فصل تابستان، با همکاری نهادهای مختلف قابل اجرا هستند. با ایجاد زیرساخت‌های لازم و برنامه‌ریزی دقیق، می‌توان ظرفیت‌های اراک را به فرصتی برای توسعه پایدار و رونق اقتصادی منطقه تبدیل کرد.
یکی از سازمان‌های کاملا مرتبط با حوزه تالاب و کویر میقان و البته تمامی محیط‌های طبیعی استان مرکزی، سازمان حفاظت از محیط زیست است که برخی موارد مطرح شده در گفته‌های داوری به حوزه عملکردی و تصمیم‌گیری این سازمان مربوط می‌شود.
ضرورت تدوین طرح جامع برای فعالیت‌های زیست‌محیطی و گردشگری در تالاب میقان
ارتباط فردا: سرپرست اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی معتقد است که باید یک طرح جامع برای فعالیت‌های زیست‌محیطی و گردشگری در تالاب میقان اراک تدوین و اجرا شود.
امیر انصاری در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد نظیر تورهای دوچرخه‌سواری، پرنده‌نگری و جمع‌آوری زباله، گفت: هرگونه برنامه در مناطق زیست‌محیطی باید با طرح‌های اصولی و علمی همراه باشد تا از تخریب اکوسیستم جلوگیری شود.
گردشگری زیست‌محیطی محدودیتی ندارد، اگر …
وی با اشاره به گزارش‌هایی از تخریب مناطق زیست‌محیطی استان مانند دره گردو توسط آفرودسواران و موتورسواران، گفت: این اقدامات به کوه‌ها، بیابان‌ها، خزندگان و پرندگان آسیب جدی وارد کرده و حتی برخی جانوران در اثر این فعالیت‌ها، له شده‌اند. اعتراض‌هایی به ممانعت از برخی فعالیت‌ها مطرح می‌شود، اما این محدودیت‌ها برای جلوگیری از تخریب محیط‌زیست ضروری است.
وی تأکید کرد: هیچ ممانعتی از گردشگری زیست‌محیطی وجود ندارد، مشروط بر اینکه فعالیت‌هایی مانند تورهای پرنده‌نگری و دوچرخه‌سواری در مناطقی نظیر تالاب میقان اراک با طرح‌های جامع و مطابق با استانداردهای زیست‌محیطی منطقه اجرا شوند.
مشکل اجرای طرح جامع مدیریت زیست‌بوم تالاب چیست؟
انصاری در پاسخ به پرسشی درباره عدم اجرای طرح جامع مدیریت زیست‌بوم تالاب میقان که در سال ۱۳۹۵ نهایی شده است گفت: این طرح به دلیل نبود ردیف اعتباری و ضمانت اجرایی متوقف مانده است. اکنون پس از گذشت بیش از ۹ سال، این طرح نیازمند بروزرسانی است و باید دو ردیف بودجه جداگانه، یکی برای کاهش آلودگی هوا و دیگری برای اجرای برنامه جامع مدیریت زیست‌بوم تالاب، تخصیص داده شود. بدون بودجه مشخص، اجرای طرح‌های زیست‌محیطی عملا امکان‌پذیر نیست.
چرا پساب؟
این مقام مسئول در محیط‌زیست استان مرکزی، درباره نگرانی فعالان محیط‌زیست نسبت به ورود پساب و بهره‌برداری ناپایدار از معادن املاح تالاب گفت: در گذشته، حقابه تالاب میقان از هشت رودخانه تامین می‌شد، اما عواملی مانند احداث سد، کمبود بارش، تغییر اقلیم و حفر چاه‌های غیرمجاز در ۴۰ سال اخیر، این حقابه که حداقل ۲۷ و حداکثر ۴۲ میلیون مترمکعب در سال بوده را به شدت کاهش داده است. هم‌اکنون پساب با حجم هزار لیتر بر ثانیه وارد تالاب می‌شود. اگرچه این پساب می‌تواند بخشی از حقابه را تأمین کند، اما به دلیل کیفیت پایین و عدم تصفیه کامل، برای اکوسیستم تالاب مضر است.
وی تصریح کرد: سیستم تصفیه‌خانه فعلی اراک برای جمعیتی حدود ۳۵۰ هزار نفر طراحی شده و راه‌اندازی فاز چهارم تصفیه‌خانه برای جمعیت ۶۰۰ هزار نفری ضروری است. این اقدام می‌تواند کیفیت پساب ورودی به تالاب را بهبود بخشد و از مشکلاتی مانند رشد بی‌رویه نی‌ها، آتش‌سوزی و دیگر معضلات زیست‌محیطی جلوگیری کند.
انصاری تأکید کرد: پساب استاندارد می‌تواند از بروز پدیده ریزگردها جلوگیری کرده و اکوسیستم تالابی را حفظ کند، اما پساب غیرتصفیه‌شده تهدیدی جدی برای تالاب است.
پرنده‌نگری، تنها ظرفیت گردشگری میقان نیست
وی در ادامه، تالاب میقان را به دلیل موقعیت استراتژیک و قرار گرفتن در کریدور مهاجرت پرندگان، یکی از مهم‌ترین سایت‌های پرنده‌نگری کشور توصیف کرد و گفت: این تالاب در فصل پاییز با حضور درناها و در بهار با حضور پرندگان جوجه‌آور، ظرفیت ویژه‌ای برای پرنده‌نگری دارد. تالاب میقان به دلیل ارتفاع بالا و قرارگیری در مرکز کشور، آخرین توقفگاه پرندگان مهاجر پیش از رسیدن به دیواره البرز در مسیر شمال و اولین توقفگاه در مسیر بازگشت است. پرندگان در این تالاب تغذیه کرده و تجدید قوا می‌کنند.
انصاری به ظرفیت‌های دیگر تالاب نیز اشاره کرد و گفت: حوضچه‌های معدنی تالاب برای قایقرانی و ورزش‌های آبی مناسب هستند. مناطق کویری شمال تالاب برای کویرنوردی، بازدید از درختچه‌های قره‌داغ و آتریپلکس و گردشگری شبانه ایده‌آل‌اند. همچنین، ویژگی کویری تالاب، آن را به مکانی مناسب برای رصد ستارگان و ستاره‌شناسی تبدیل کرده است.
باید و نبایدهای زیست‌محیطی گردشگری در تالاب میقان
وی درباره باید و نبایدهای گردشگری در تالاب میقان گفت: ورود بدون برنامه به تالاب می‌تواند ظرفیت‌های طبیعی آن را نابود کند. حضور بی‌رویه گردشگران می‌تواند تعادل حیات‌وحش را برهم بزند، جمعیت حیوانات شکاری را کاهش دهد و جمعیت جوندگان را افزایش دهد. این جوندگان با تغذیه از ریشه گیاهان کاشته‌شده برای بیابان‌زدایی، تخریب پوشش گیاهی و افزایش ریزگردها را باعث خواهند شد.
وی با تاکید بر اینکه گردشگری غیرمسئولانه با تهدیدات زیست‌محیطی ارتباط مستقیم دارد و باید با برنامه‌ریزی دقیق مدیریت شود، اظهار کرد: شعار امسال سازمان حفاظت محیط‌زیست، «محیط‌زیست مطلوب، تعهد مسئولان و همراهی مردم» است و تحقق این شعار نیازمند عمل به تعهدات از سوی مسئولان و مشارکت فعال مردم است. حفاظت از تالاب میقان و دیگر اکوسیستم‌های حساس تنها با همکاری مشترک امکان‌پذیر خواهد بود.
انصاری خاطرنشان کرد: تالاب میقان اراک با ظرفیت‌های بی‌نظیر گردشگری و زیست‌محیطی، نیازمند اجرای طرح جامع مدیریت زیست‌بوم، تخصیص بودجه مناسب و نظارت دقیق بر فعالیت‌های گردشگری است. ورود پساب غیراستاندارد و بهره‌برداری ناپایدار از منابع، تهدیدات جدی برای این اکوسیستم به شمار می‌روند. با برنامه‌ریزی علمی و مشارکت همگانی، می‌توان از تالاب میقان به‌عنوان یک سرمایه طبیعی و گردشگری پایدار، حفاظت کرد.
ارتباط فردا: تالاب میقان و جاذبه‌های اراک، از جمله اماکن تاریخی، مذهبی، طبیعی و صنعتی، پتانسیل بالایی برای تبدیل این شهر به مقصدی برجسته در گردشگری دارند. با این حال، چالش‌هایی مانند نبود زیرساخت، گردشگری غیرمسئولانه، بی‌توجهی به مطالبات مردمی و عدم اجرای طرح‌های مصوب، مانع بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها شده است.
نگاهی نو، متمرکز و عالمانه می‌تواند در عین حال که از ظرفیت های طبیعی و تاریخی این شهرستان محافظت می کند، به توسعه گردشگری اراک کمک کند که البته تحقق آن نیازمند هم‌افزایی نهادهای دولتی و تشکل‌های مردم‌نهاد، جلب مشارکت جوامع محلی و تخصیص بودجه معقول و تبلیغ جاذبه‌ها از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی است.
با اجرای راهکارهای کارآمد در حوزه احیای ظرفیت های جاذبه هایی همچون تالاب میقان و توسعه گردشگری تاریخی و طبیعی، اراک می‌تواند به قطب گردشگری پایدار تبدیل شود. این امر نیازمند همکاری مسئولان، تشکل‌ها و شهروندان برای حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی و ایجاد نشاط اجتماعی و رونق اقتصادی است.
ضمن تقدیر از پاسخگویی سریع محیط زیست استان، با توجه به تاکید این گزارش بر ظرفیت‌های گردشگری، بسیاری از موارد مطرح شده در این گزارش، چه درخصوص میقان و چه دیگر ظرفیت‌های گردشگری تاریخی و طبیعی اراک و استان، نیازمند پاسخگویی میراث فرهنگی استان است که ایسنا علیرغم پیگیری انجام شده، موفق به گفت‌وگو با مدیرکل این سازمان در استان نشده و پیگیری های انجام شده تا این لحظه، نتیجه‌بخش نبوده است.
انتهای پیام
منبع: خبرگزاری ایسنا
